مقاله آموزشی سفته

سفته سندي است كه به موجب آن امضاء كننده متعهد مي شود تا مبلغي را در موعد معين يا عندالمطالبه در وجه حامل يا شخص معين يا به حواله كرد او بپردازند. سفته علاوه بر امضاء يا مهر متعهد بايد مشخص كننده مبلغ تعهد شده، گيرنده وجه، و تاريخ نيز باشد.پيدايش سفته در گذشته به دليل خطر انتقال پول از جايي به جاي ديگر بوده است. تجار به كمك بانك ها در معاملات خارجي و نيز داخلي خود از سفته استفاده مي كردند و در برابر، كارمزدي براي صدور سفته به نام خود و دريافت مبلغ آن درجايي ديگربه بانك مي پرداختند.امروزه در اقتصاد سفته به عنوان يك وسيله اعتباري نقش مهمي در تامين كوتاه مدت منابع سرمايه گذاري ايفا مي كند و به ويژه شركت هاي بزرگ با صدور و تنزيل آن نزد بانك ها مشكلات مالي جاري خود را مرتفع مي سازند. آشكار است كه برخورد نظام بانكي به اين قبيل اسناد اعتباري از عوامل اساسي اعتبار و رواج آنها به شمار مي رود.

سفته سندي معتبر اما ناشناخته

سفته نامي است كه حتما بارها و بارها آن را شنيده ايد و حتما بارها به بهانه گرفتن وام يا ضمانت از آن استفاده كرده ايد.حتما ديده ايد كه سفته را در گوشه گوشه شهر در هر دكه روزنامه فروشي كه بساط سيگار ، سيمكارت اعتباري ، شارژ موبايل و كارت اينترنت را پهن كرده است ، مي فروشند و اين عبارت را كه «سفته موجود است» خيلي جاها ديده ايد و لابد پيش خود فكر كرده ايد كه «عجب ، سفته چه وسيله خوبي است كه هركس مي تواند هرگاه اراده كند ، آن را مثل نقل و نبات بخرد و كارش را راه بيندازد» و بعد حتما به اين مساله فكر كرده ايد كه سفته در مقابل چك ، با سختي هايي كه براي گرفتنش از سيستم بانكي دارد ، چقدر به دردبخور است.يكي از شهرونداني كه براي دريافت يك وام ۲ ميليون توماني از يك بانك به گفته خودش ، ۴ ماه به دنبال يك ضامن داراي چك مي گشت ، مي گويد: مشابه همين وام را از يك مركز اقتصادي ديگر گرفتم كه براي ضمانت ، سفته هم قبول مي كرد.همه اينها را حتما مي دانيد و حتما بارها با آن برخورد كرده ايد اما شايد آن روي سكه را كمتر ديده ايد كه سفته يك سند معتبر اقتصادي است كه به دليل نشناختن جايگاه آن ، بسياري از مردم را دچار مشكل كرده است.اگر سري به دادگاه ها بزنيد ، متوجه مي شويد ناآشنايي با قانون سفته و اين تفكر كه سفته ابزاري سهل الوصول است و تبعاتي ندارد، براي مردم چه مشكلاتي ايجاد كرده است.اگر اين گزارش را بخوانيد ، حتما تفكر و تصورتان درباره سفته عوض مي شود.بد نيست بدانيم سابقه كاربرد سفته به اروپا بازمي گردد و اين سند از قديم در آنجا مورد استفاده بوده است و حقوقدانان اروپايي معتقدند سفته پيش از برات و ديگر اسناد تجاري استفاده مي شده است.ظهور سفته در ايران هم به زمان تدوين قانون تجارت در سال ۱۳۱۱ برمي گردد و امروزه در كشور ما از اين سند بيش از برات استفاده مي شود.حقوقدانان ايران نيز گاه از سندي سخن مي گويند كه عنوان «سفتجه» داشته است و فقها درباره آن بحث فراوان كرده اند اما اذعان مي كنند كه اين سند با سفته موضوع حقوق تجارت متفاوت است و بيشتر به عقد حواله نزديك است اما امروزه در اقتصاد ، سفته به عنوان وسيله اي اعتباري نقش مهمي در تامين كوتاه مدت منابع سرمايه گذاري ايفا مي كند و حتي شركتهاي بزرگ با صدور آن نزد بانكها ، مشكلات مالي جاري خود را مرتفع مي كنند. همچنين از سفته مي توان به عنوان وسيله پرداخت در معاملات غيرنقدي استفاده كرد و اين امر در معاملات كالاهاي مصرفي بسيار معمول است و شايد همين عموميت است كه شما مي بينيد سفته همه جا به فروش مي رسد البته بانكها و موسسات اعتباري نيز از اين اسناد براي اعطاي وام و تقسيط بازپرداخت آن استفاده مي كنند و به اين منظور ، در مقابل پرداخت وام به مشتري ، از او سفته مطالبه مي كنند. همچنين در قراردادهايي كه شركتها و موسسات اداري با مقاطعه كاران منعقد مي كنند ، سفته وسيله اي ارزان و مطمئن براي تضمين اجراي تعهد از سوي آنان است.

مندرجات سفته

به موجب ماده ۳۰۸ قانون تجارت ، سفته علاوه بر امضاء يا مهر ، بايد داراي تاريخ و متضمن مراتب ذيل باشد: مبلغي كه بايد تاديه شود با تمام حروف ، نام گيرنده وجه و تاريخ پرداخت بايد در سفته مشخص باشد. پس طبق ماده ۳۰۸ قانون تجارت ، سفته علاوه بر مهر يا امضاء بايد داراي تاريخ باشد و علاوه بر اين ، طبق بند يك همين ماده ، تعيين مبلغي كه بايد پرداخت شود ، با تمام حروف ضروري است.نام و نام خانوادگي گيرنده وجه ، تاريخ پرداخت وجه ، علاوه بر اينها ، نوشتن نام خانوادگي صادركننده ، اقامتگاه وي و محل پرداخت سفته نيز ضروري است.در صورتي كه سفته براي شخص معيني صادر شود ، نام و نام خانوادگي او در سفته آورده مي شود ، در غير اين صورت به جاي نام او نوشته مي شود در «وجه حامل». در صورتي كه نام خانوادگي يك شخص معين در سفته نوشته شود ، اين شخص طلبكار مي شود و در غير اين صورت هر كسي كه سفته را در اختيار داشته باشد ، طلبكار محسوب مي شود و مي تواند در سررسيد سفته ، مبلغ آن را طلب كند و اگر سررسيد درج نشود ، سفته عندالمطالبه محسوب مي شود و در سفته عندالمطالبه ، صادركننده بايد به محض مطالبه ، مبلغ آن را پرداخت كند اما اگر مندرجات قانوني در سفته قيد نشود ، آنگاه چه مي شود؟ متاسفانه قانونگذار در فصل دوم باب چهارم قانون تجارت كه مقررات مربوط به سفته را بيان مي كند ، به ضمانت اجراي عدم ذكر مندرجات مندرج در ماده ۳۰۸ اشاره اي نكرده است اما در قوانين خارجي به اين نكته اشاره شده است.مثلا در قانون تجارت فرانسه ، پس از ماده ۱۸۳ كه شرايط صوري سفته را معين مي كند ، ماده ۱۸۴ مقرر مي كند كه در صورت نبودن يكي از موارد مندرج در ماده ۱۸۳، سند امضائشده ، سفته محسوب نمي شود. همان طور كه گفته شده است ، اگرچه در قانون تجارت ايران در مورد سفته ، به اين امر اشاره نشده است كه اگر يكي از مندرجات مذكور در ماده ۳۰۸ قانون رعايت نشود ، نوشته مزبور مشمول مزاياي سفته نمي شود اما سفته فقط در صورتي مشمول مزاياي مذكور در قانون تجارت است كه موافق مقررات اين قانون تنظيم شده باشد و از طرفي ، اگرچه در مورد رعايت نكردن مندرجات قانوني سفته ضمانت اجرايي پيش بيني نشده ، تبصره ماده ۳۱۹ قانون تجارت ، سفته اي را كه فاقد شرايط اساسي مذكور در قانون تجارت باشد ، سند تجاري قلمداد نمي كند و مشمول مرور زمان اموال منقول مي داند. در واقع اگر سفته مطابق مواد قانوني پر نشود، وجاهت قانوني ندارد.

سفته بدون نام

سفته بدون نام ، حالتي ديگر از نحوه تنظيم سفته است. در اين حالت ، در تنظيم سند اين امكان وجود دارد كه بدهكار، سفته اي را كه صادر مي كند، بدون ذكر نام طلبكار به وي بدهد كه در اين صورت فرد مي تواند يا خودش براي گرفتن در سررسيد اقدام يا اين كه آن را به ديگري حواله بدهد.عبارت حواله كرد در سفته به شخص دارنده اين اختيار را مي دهد كه بتواند سفته را به ديگري منتقل كند ولي اگر حواله كرد ، خط خورده شود ، دارنده سفته نمي تواند آن را به ديگري انتقال دهد و تنها خود وي براي وصول آن اقدام كند ، علاوه بر آن كه مي تواند با پشت نويسي آن را به شخص ديگري انتقال دهد.

پشت نويسي سفته

پشت نويسي سفته مانند چك براي انتقال سفته به ديگري يا وصول وجه آن است. اگر پشت نويسي براي انتقال باشد ، دارنده جديد سفته داراي تمام حقوق و مزايايي مي شود كه به آن سند تعلق دارد. انتقال سفته با امضاي دارنده آن صورت مي گيرد. همچنين دارنده سفته مي تواند براي وصول وجه آن به ديگري وكالت دهد كه در اين صورت بايد وكالت براي وصول قيد شود.

سقف سفته 

هر برگ سفته ، سقف خاصي براي تعهد كردن دارد ، مثلا اگر روي سفته اي درج شده باشد «ده ميليون ريال» يعني آن سفته حداكثر براي تعهد يك ميليون تومان داراي اعتبار است و با آن نمي توان به پرداخت بيش از يك ميليون تومان تعهد كرد.

ماهيت حقوقي سفته

خسروي ، مستشار شعبه ۷۰ دادگاه تجديدنظر در اين باره مي گويد: امضاي سفته ذاتا عمل تجاري را تشكيل نمي دهد.

تكاليف دارنده سفته

خسروي در اين خصوص مي گويد: اگر متعهد سفته در سررسيد از پرداخت مبلغ مندرج در آن امتناع كند ، دارنده سفته مكلف است به موجب نوشته اي كه واخواست يا اعتراض عدم تاديه ناميده مي شود ، ظرف مدت ۱۰ روز از تاريخ وعده سفته اعتراض خود را اعلام كند كه براي واخواست به مجتمع قضايي مراجعه و نسبت به تنظيم و ارسال آن براي صادركننده سفته اقدام مي كند و از تاريخ واخواست ظرف مدت يك سال براي كسي كه سفته را در ايران صادر كرده و مدت ۲ سال براي كساني كه سفته را در خارج از ايران صادر كرده اند ، طبق مواد ۲۸۶ و ۲۸۷ قانون تجارت اقامه دعوي كند. در صورتي كه دارنده سفته به تكاليف قانوني خود اقدام نكند ، حق اقامه دعوي عليه پشت نويس ، ضامن پشت نويس را ندارد و از امتيازات اسناد تجاري بهره مند نمي شود.